Praca bez umowy w 2025 roku wciąż zdarza się bardzo często. Potocznie nazywana jest „pracą na czarno”. Osoby decydują się na nią z różnych powodów, często nie zdając sobie sprawy, jakie kryją się za tym konsekwencje prawne. No właśnie: jakie? Co grozi za pracę bez umowy? Odpowiadamy w artykule.
Czy praca bez umowy jest legalna?
Odpowiedź brzmi: nie. Zatrudnienie bez spisanej umowy jest w naszym kraju nielegalne. Pracodawca jest zobowiązany do tego, aby podpisać umowę. Może to być:
- umowa o pracę;
- umowa zlecenie;
- umowa o dzieło.
Jak widać – możliwości jest sporo. Częstym pytaniem jest również to: ile można pracować bez umowy? Dla pracodawców prawo jest bezwzględne także i w tym przypadku, ponieważ umowa powinna zostać zawarta najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy.
Chcesz dowiedzieć się więcej o prawie? Kliknij tutaj: Warunkowe umorzenie postępowania karnego – co warto o nim wiedzieć?
Kiedy możesz pracować bez umowy?
To, że pracownik nie otrzymał umowy, oznacza, że pracodawca nie odprowadza za niego składek ZUS i podatków. Jest to nielegalne. Są jednak przypadki, kiedy praca bez umowy jest możliwa.
- Wolontariat – praca dla organizacji non-profit.
- Pomoc sąsiedzka – na zasadzie uprzejmości.
- Samozatrudnienie – za pracę wystawiane są faktury.'
Co grozi za pracę bez umowy?
Czy praca „na czarno” jest przestępstwem? Tak. Konsekwencje prawne mogą być poważne. Warto się zastanowić, zanim zdecydujesz się na podobny krok.
| Praca bez umowy | Konsekwencje |
| Brak ochrony prawnej | Brak urlopu, zwolnienia lekarskiego, a nawet gwarancji płacy minimalnej |
| Brak ubezpieczenia | Jeśli zachorujesz – musisz leczyć się na własny koszt |
| Brak składek emerytalnych | Jeśli nie masz umowy – staż pracy nie jest naliczany |
| Brak możliwości dochodzenia praw | Jeśli wpadniesz w konflikt z pracodawcą, może być Ci trudno dociec swoich praw |
| Odpowiedzialność podatkowa | Możesz mieć kłopoty w związku z nieodprowadzaniem podatku dochodowego |
Praca bez umowy – konsekwencje dla pracodawcy
Jeśli pracodawca zatrudnia pracownika bez umowy, może liczyć się z poważnymi konsekwencjami. Są to na przykład:
- Kara finansowa – może wynosić od 1000 nawet do 30 000 złotych. Zależy to od skali, na jaką działa pracodawca.
- Obowiązek spłaty zaległych składek – ZUS może zobowiązać pracodawcę do uregulowania zaległych składek razem z odsetkami.
- Kontrola – może zostać przeprowadzona inspekcja, po której zostaną nałożone dodatkowe kary.
- Odpowiedzialność karna – co prawda zdarza się rzadziej, ale nie jest wykluczona.
Czy praca na czarno jest przestępstwem?
Z perspektywy pracownika praca bez umowy nie jest przestępstwem. Jednakże może ponieść konsekwencje podatkowe. Co to oznacza? Konieczność zapłaty zaległego podatku dochodowego, wliczając w to odestki.
Dla pracodawcy sytuacja wygląda inaczej. W większości przypadków uznane zostanie to za wykroczenie. Ważna jest jednak skala. Jeśli pracodawca zatrudnia wiele osób bez umowy – może zostać oskarżony o przestępstwo skarbowe, co wiąże się z poważniejszymi konsekwencjami prawnymi.
W 2015 r. ukończyłem dzienne studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Jestem wpisany na listę adwokatów świętokrzyskiej izby adwokackiej w Kielcach, a także absolwentem Center for American Law Studies organizowanym przez University of Florida. Biegle posługuję się językiem angielskim w tym angielskim prawniczym. Specjalizuję się w prawie karnym, cywilnym oraz gospodarczym.